Obowiązek alimentacyjny zgodnie z treścią art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a miarę potrzeby także środków wychowania. W myśl powyższego przepisu obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Osobami zobowiązanymi do obowiązku alimentacyjnego są między innymi : rodzice wobec dzieci, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego wychowania; małżonek wobec drugiego małżonka, (po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa, lub orzeczeniu separacji, oczywiście nie dotyczy to małżonka uznanego za winnego rozpadu małżeństwa); dzieci względem rodziców, którzy pozostają w niedostatku; czy wreszcie rodzeństwo między sobą.
Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Wysokość alimentów
Należy podkreślić, iż obowiązek alimentacyjny względem dzieci spoczywa dopóki dziecko nie jest usamodzielnione, dodatkowo obowiązek ten spoczywa na rodzicach nawet, jeśli dziecko ukończyło osiemnaście lat, lecz uczy się nadal i nie ma żadnych innych wspomagających źródeł utrzymania. Jak mylnie jest postrzegane, alimenty nie przysługują dziecku do osiągnięcia wieku pełnoletności, lecz obowiązek ten spoczywa na rodzicach bez względu na osiągnięty wiek dziecka. Wyłączną przesłanką jest jedynie samodzielność dziecka. Natomiast trzeba pamiętać, iż dziecko, które uzyskało pełnoletność powinno udowodnić, że nie potrafi utrzymać się bez pomocy rodziców. Zauważyć należy, że świadczenia alimentacyjne względem dziecka nie dotyczą sytuacji, w której dziecko posiada własny majątek (lub dochody z innych źródeł takich jak praca zarobkowa czy stypendium), a dochody z niego wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Fakt kontynuowania nauki dziecka nie zwalnia rodziców od obowiązku płacenia alimentów, jeśli ono wykazuje chęć dalszej nauki, a jego wyniki są pozytywne. Toteż Sąd może zwolnić rodzica od obowiązku alimentacyjnego wówczas, gdy dziecko nie osiąga pozytywnych wyników w trakcie nauki.
Podstawą do żądania alimentów od członków rodziny jest fakt, iż osoba ta nie jest zdolna do pracy oraz nie potrafi utrzymać się samodzielnie, przez co żyje w niedostatku.
Zakres obowiązku alimentacyjnego zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do otrzymania alimentów oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Warto zaznaczyć, iż możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być identyfikowane de facto z osiąganymi zarobkami. A zatem odnoszą się do wysokości zarobków, jakie zobowiązany byłby w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn nieusprawiedliwionych (dotyczy to pracy dorywczej, czy pracy w niepełnym wymiarze godzin).
Zauważyć należy, że na wysokość zasądzonych alimentów ma jedynie wpływ sytuacja materialna zobowiązanego. Wysokość alimentów określana jest przez Sąd jako konkretna kwota lub pewien ułamek z wynagrodzenia zobowiązanego.
Podkreślić trzeba, że przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określają przesłanki, które wykazują kiedy obowiązek alimentacyjny wygasa. Do przesłanek tych zalicza się:
- Uzyskanie przez uprawnionego do alimentów samodzielności, poprzez uzyskanie kwalifikacji zawodowych pozwalających na zdobycie pracy czy zmiana sytuacji rodzinnej.
- Niemożność płacenia alimentów przez zobowiązanego na skutek zdarzeń losowych przykładowo: utraty prawa do wykonywania zawody bądź w wyniku wypadku stanie się osobą niezdolną do wykonywania pracy.
Obowiązek alimentacyjny definitywnie wygasa z chwilą śmierci osoby zobowiązanej czy uprawnionej. Zgodnie z art. 139 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego.