W prawie polskim testament stanowi jednostronną czynnością prawną odwołalną o charakterze osobistym, za pomocą, której osoba fizyczna może rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci jeszcze za swego życia. Testament dla swej ważności powinien być dokonany w odpowiedniej, przewidzianej przez prawo formie. Istotne jest, iż testament może sporządzić jedynie osoba zwana testatorem, czyli spadkodawca, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Ważne jest, iż testament nie może być sporządzony przez przedstawiciela ustawowego, czy pełnomocnika, o czym przesądza art. 944 § 2 kodeksu cywilnego. Koniecznym jest osobiste działanie spadkodawcy, czy to przy sporządzaniu, czy odwoływaniu testamentu.
Do ważności testamentu niezbędne jest, aby spadkodawca wyjawił swoją ostatnią wolę w ściśle określonej przez prawo formie. Uchybie tej formie pociąga za sobą nieważność testamentu. Forma testamentu jest formą pisemną pod rygorem nieważności.
Dodatkowo sporządzenie ważnego testamentu uzależnione jest od osoby, która go sporządza: osoba ta musi być świadoma, że jej zachowanie doprowadzi do skutku sporządzenia i chcieć jego sporządzenia.
Według art. 945 § 1 kodeksu cywilnego nieważny jest testament sporządzony:
– w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,- pod wpływem groźby.
Warto pamiętać, iż na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można powołać się po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba , która ma w tym interes prawny dowiedziała się o przyczynie nieważności, a na pewno po upływie lat dziesięciu od dnia otwarcia spadku.
Dużą dogodnością dla spadkodawcy jest fakt, iż w każdej chwili może on odwołać cały testament jak i również zmienić jego poszczególne postanowienia.
Formy testamentu
Najprostsza formą sporządzenia testamentu jest testament zwykły – własnoręczny. Spadkodawca całość testamentu pisze ręcznie, podpisując go imieniem i nazwiskiem, a także umieści datę jego sporządzenia. Niedozwolone jest sporządzenie testamentu na komputerze, czy na maszynie do pisania, a także niedopuszczalne jest podyktowanie treści testamentu komukolwiek. W przypadku sporządzenia testamentu własnoręcznego na jego ważność nie ma wpływu forma testamentu, rodzaj pisma, czy język, jakim się posłużył spadkodawca.
Spadkodawca może powołać do dziedziczenia w testamencie jedną lub kilka osób do całości lub do części majątku. Ponadto należy podkreślić, iż osoba lub osoby powołane do dziedziczenia z testamentu nie muszą być krewnymi spadkodawcy mogą być to osoby zupełnie obce. Istotne jest, iż w przypadku powołania więcej niż jednej osoby do dziedziczenia należy podać, w jakich częściach ma on przypadać spadkobiercy. Zatem w przypadku sytuacji nie określenia udziałów, jakie mają przypadać spadkobiercom będą oni dziedziczyć w częściach równych.
Najbezpieczniejszą formą testamentu jest testament notarialny, a to z uwagi na fakt, iż ciężko zakwestionować jego postanowienia, oraz daje on gwarancję, iż zostanie sporządzony zgodnie z wymogami ustawy. Warto zaznaczyć, iż sporządzenie testamentu notarialnego wiąże się z kosztami jego sporządzenia.
Obecnie obowiązujący stan prawny przewiduje także formę testamentu urzędowego, tzw. allograficznego. Jest to ustna forma ostatniej woli spadkodawcy złożona w obecności dwóch świadków, wobec wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu lub gminy lub przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Sporządza się wówczas protokół, w którym spisuje się oświadczenie spadkodawcy z podaniem daty jego sporządzenia. Dodatkowo protokół ten zostaje odczytany spadkodawcy w obecności świadków, a następnie spadkodawca podpisuje go wyrażając swoją ostatnią wolę. Protokół zostaje podpisany również przez świadków oraz przez osobę, wobec której wola została oświadczona. Trzeba także zwrócić uwagę na sytuację, w której spadkodawca nie może podpisać swojej ostatniej woli w tym wypadku należy zawrzeć to w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
W przypadku, kiedy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo pojawiły się okoliczności szczególne, które powodują, iż zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, wówczas spadkodawca może oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej trzech świadków. Mamy wówczas do czynienia z testamentem ustnym.
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona na piśmie przez jednego ze świadków , albo osobę trzecią, która spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem jednego roku od jego złożenia z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Pismo to muszą wówczas podpisać spadkodawca i co najmniej dwaj świadkowie. Jeżeli treść testamentu ustnego nie została stwierdzona, w sposób wyżej wymieniony, wówczas treść tego testamentu można stwierdzić w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku ( czyli śmierci spadkodawcy ) poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem rejonowym.
Warto w tym miejscu podkreślić, iż świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie może być: osoba, która nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnej, jest niewidoma, głucha, lub niema, a także osoba, która nie może czytać i pisać, nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament, czy wreszcie osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądu za fałszywe zeznania.
Należy pamiętać o tym, iż każdy z nas może sporządzić testament, wybrać jego formę i zdecydować, kto może dziedziczyć nasz majątek na wypadek śmierci jeszcze za swojego życia.